czwartek, 24 lipca 2014

"Gepard" ( Il Gattopardo ) Giusepppe Tomasi Di Lampedusy



Kiedy ma się do czynienia z powieścią wybitną i wyjątkową  jak „Gepard” ( Il Gattopardo) Giuseppe Tomasiego di Lampedusy, to bez znaczenia wydaje się  opinia przeciętnego czytelnika, za jakiego się uważam. Zachęcanie innych do przeczytania  powieści, która wśród włoskich książek, liczbą wydań (łącznie z przekładami) przewyższyła  nawet Boską  Komedię Dantego, wydaje się zbędne.

Il Gattopardo  należy do kanonu  włoskiej klasyki, to powieść ponadczasowa, a doszukiwanie się słabych stron i uwagi krytyczne mogą być odebrane za zuchwalstwo, czy arogancję. Dzieło tak wielkiej miary zawsze jednak będzie dostarczać tematów do podjęcia dialogu, wymiany  myśli czy zgłębienia poruszanych zagadnień.
   

źródło Giuseppe Tomasi Di Lampedusa


Bogate w  zdarzenia  „życie powieści”  to ciekawy materiał  na oddzielną opowieść.

Pomysł napisania powieści o Sycylii i pradziadku- księciu astronomie, narodził się  dwadzieścia lat wcześniej, zanim w końcu pod koniec życia Giuseppe Tomasi Lampedusa go zrealizował.
Lampedusa był postacią nietuzinkową, erudytą,  wykładał literaturę francuską i angielską, znał w oryginale większość dzieł literatury  europejskiej. Jednak pisanie odkrył dopiero pod koniec życia,  jako głębokie i prawdziwe powołanie.

„Il Gattopardo” to jedyna jego powieść. 


San Pellegrino Terme – Veduta
  źródło                                             San Pellegrino Terme

Iskrą zapalną  do rozpoczęcia pisania powieści, było spotkanie Lampedusy  ze słynnymi pisarzami na kongresie literackim w San Pellegrino Terme  latem w 1954r. 
Pisarz towarzyszył wówczas  swojemu kuzynowi  Lucci Picolo, który jechał odebrać nagrodę literacką za wiersze o Sycylii. 

Lampedusa  napisał książkę w przeciągu dwóch lat. 

Pisanie  stało się dla Lampedusy  codziennym zajęciem, a  zły stan zdrowia podpowiadał, aby nie zwlekać. Proces twórczy nie był jednak dla niego łatwy, zaczął przejawiać negatywne zmiany w zachowaniu, stał się wyniosły, niedostępny, szybko irytował się i okazywał swoją wyższość podkreślając arystokratyczne pochodzenie.
Fascynował się pisarstwem Dickensa, Szekspira, Stendhala i Montaigne’a, pragnął pisać tak, jak jego mistrzowie pióra, jednak  dręczyły go obawy, że  nie sprosta pisarstwu, jakie chciałby prezentować. Spokój twórczy odnalazł dopiero, kiedy ustalił swój własny styl i ton pisarstwa.

Świat  księcia Saliny  


Swoją  opowieść o Sycylii umieścił Lampedusa w  okresie Risorgimento, walk pod przywództwem Garibaldiego o  zjednoczenie się państwa Włoskiego. Stary porządek rzeczy zostaje zakłócony i odchodzi w zapomnienie  arystokratyczny duch.  Z tymi  zmianami  zmierza się Fabrizio Salina, główny bohater powieści. Książe wie, że nie da się odwrócić biegu zdarzeń, że jego świat odchodzi w przeszłość, godzi się z biegiem historii, komentuje go, choć sam nie uczestniczy w nim.             


Giulio Fabrizio Tomasi - książę Lampedusy pierwowzorem księcia Saliny 


Pierwowzorem księcia Saliny, był pradziadek pisarza Giulio Fabrizio Tomasi - książę Lampedusy. Cechy charakteru pradziadka: pogodny sceptycyzm, uszczypliwy sarkazm, pozorną nieczułość i wyzbytą  ze złudzeń gorycz, pisarz chętnie  przypisywał  sobie;zależało mu na wiarygodności, pisał więc o rzeczach dobrze sobie znanych,  sytuacjach zaobserwowanych, zdarzeniach dziejących się naprawdę, posiłkował się  notatkami z dziennika swojego dziadka Giuseppe Tomasiego
 


źródło Wydawnictwo Feltrinelli 1958r.

Pierwsza publikacja powieści  ukazała się po śmierci Lampedusy w listopadzie 1958r.


Na początku wydawnictwa odmawiały publikacji, zarzucając powieści staroświecki ton i  język, ponadto reakcyjność, szkalowanie bohaterskiej ojczyzny, niemoralność i pustkę duchową.

Sytuacja zmienia się, kiedy Giorgio Bassani, pisarz  i jednocześnie redaktor mediolańskiego wydawnictwa Feltrinelli  otrzymuje anonimową przesyłkę, zapoznaje z maszynopisem i zachwyca się powieścią.

Pierwsza publikacja powieści  ukazuje się w listopadzie 1958r., niestety już po śmierci Lampedusy. W pół roku później „Gepard” otrzymuje najważniejszą we Włoszech literacką nagrodę Premio Strega. Potem szybko opublikowana zostaje w przekładzie francuskim, angielskim i wielu innych językach.


Polskie przekłady powieści 

Pierwszy polski przekład Il Gattopardo,  z tytułem Lampart, został opublikowany w PIW- ie w 1962 roku, cztery lata po wydaniu włoskim. Były liczne uwagi co do przekładu np.  nie trzymanie się oryginalnego stylu pisarza. Drugie wydanie z 1963 zostało poprawione, ale nadal nie oddawało znakomitego  stylu  Lampedusy.  

Wydania włoskie


Podobnie było z wydaniami włoskimi powieści. Pierwsze, przygotowane do druku przez Giorgia Bassaniego, w parę lat później zakwestionowano. Wytykano  wydawnictwu rozbieżności pomiędzy rękopisem, a maszynopisem. Wszystkie następne wydania zostały poprawione i opatrywane notatką, że są zgodne z rękopisem.

Nowe i pełne wydanie powieści opracowane przez Gioacchina Lanze Tomasiego- przybranego syna Lampedusy, ukazało się we Włoszech 2002 roku i zostało uzupełnione o aneks.


Nowa  edycja powieści  Lampedusy  w Polsce

Wydanie Il Gattopardo z 2002 roku  doczekało się również polskiego przekładu opracowanego przez Stanisława Kasprzysiaka.

Nowa  edycja powieści  Lampedusy ukazała się nakładem wydawnictwa  „Czuły Barbarzyńca” w 2009 roku  pod bliższym oryginałowi  tytułem „Gepard”.
Książka składa się z ośmiu części, treści poszczególnych części, aneksu, przypisów, posłowia, noty biograficznej  i kalendarium.

Wiadomości o pisarzu i powstawaniu powieści  zaczerpnęłam w dużej mierze z obszernie rozbudowanego  posłowia książki.

Każda z części ukazuje ówczesną sytuację na Sycylii z innego punktu widzenia i stanowi całość samą w sobie. Akcja  książki rozpoczyna się  w 1860r., kiedy w Palermo lądują wojska Garibaldiego. Następnie przenosi  się do letniej rezydencji  Salinów  w Donnafugacie.

Życie księcia Saliny i jego rodziny  pokazane jest na  tle toczących się przemian ustrojowych na Sycylii. Zapoczątkowane w 1859r. zmiany polityczno - społeczne to początek kształtowania się nowoczesnego państwa Włoskiego i jednocześnie koniec  starego świata rządzonego przez panów feudalnych. „Gepard” to powieść o przemijaniu  w warstwie społeczno- obyczajowej  oraz  wymiarze ludzkiego  życia. Refleksje księcia Saliny  na temat starzenia się, utraty sił żywotnych i nieuniknionej  śmierci  to majstersztyk  prozy nasyconej tęsknotą, nostalgią,  pozbawioną złudzeń  goryczą.

Od wielu lat czuł, że nurt żywotności, wola istnienia, że wręcz życie, a nawet samo przywiązanie do życia wymyka się z niego powoli, lecz nieustannie, jak ziarenka piasku w klepsydrze, które opadają jedno po drugim, niespiesznie i nieprzerwanie…wystarczyło mu skupić na tym myśli, by zaraz usłyszeć szelest przesypujących się cicho ziarenek piasku, tych drobin czasu, które wymykały się z jego życia i na zawsze je porzucały; to odczucie nie brało się zresztą z jakiegoś wcześniejszego niedomagania, przeciwnie, nieuchwytna utrata sił żywotnych była świadectwem, a nawet, można by uznać, warunkiem poczucia życia.”  *

* cytat z książki "Gepard" Giuseppe Tomasi Di Lampedusa
Z kart powieści odczytujemy przekonanie Lampedusy, że nie wszystko jednak poddaje się upływającemu czasowi i nawet  rewolucyjne zmiany nie są  wstanie tego zmienić. Sycylijski krajobraz wypalony słonecznym żarem  przypomina, że odwiecznym władcą jest tu „pogodne i nieubłagalne słońce”. To ono sprawia, że „wszystkie zjawiska sycylijskie są zjawiskami sennymi, nawet te najbardziej gwałtowne.” Odwieczna Sycylia pozostanie taka sama i nic   nie zmieni jej wyspiarskiej odrębności.

Niezmienne i  wciąż takie samo, jak dawniej  jest na Sycylii  umiłowanie do dobrej kuchni. Przekonać się o tym można we fragmentach opisujących  kolację w  pałacu Salinów, czy na balu u arystokratów. Opisy wypieków i delicji pobudzają kubki smakowe, aż ma się ochotę ich skosztować.

Olbrzymia baba, płowa jak końska sierść, góry Monte Bianco ośnieżone śmietaną, beignets  Dauphine, które migdały upstrzyły  na biało, a pistacje na zielono, wzgórza czekoladowych profiteroles, brunatne i tłuste jak ziemia na równinie Katanii, skąd w istocie zawiłymi meandrami tu przybyły, parfaits  różowe, parfaits słomkowe, parfaits beżowe, które rozkruszały się z chrzęstem pod dzielącą je łopatką, przymilające  się sterty kandyzowanych wiśni, kwaśne krążki żółtych ananasów  i „triumf Łakomstwa” z matową zielenią mielonej pistacji, a też nieprzyzwoite „ciastko Dziewicy”.” *

cytat z książki "Gepard" Giuseppe Tomasi Di Lampedusa 
                           

( źródło) Gepard

Tytułowy gepard w powieści to odniesienie do rodowego znaku identyfikacyjnego książąt Salina. 
Gepard, to również przez analogię,  główny bohater książę Fabrizio Salina, który sam z nieukrywaną wyniosłością nazywa uprzywilejowany stan  gepardami „ Byliśmy gepardami, lwami; ci co przyjdą po nas, będą szakalikami, hienami; ale my wszyscy gepardy, szakale i owce, będziemy w dalszym ciągu pewni, że jesteśmy solą ziemi.” *

*cytat z książki "Gepard" Giuseppe Tomasi Di Lampedusa

Powieść Lampedusy to nie tylko świetna powieść, ale niezastąpiony przewodnik po Sycylii. 


Czytelnicy poszukujący śladów  życia Lampedusy  na Sycylii, odnajdą:
-resztki pałacu  należącego do matki  pisarza w Santa Margherita Belic (powieściowa Donnafugata),
-ruin rodzinnego pałacu w Palermo, zniszczonego przez wojska alianckie w 1943 roku
-kawiarnię Mazzara, w której w skryciu przed wszystkimi pisał swoją powieść 
-Palme- miasto należące do rodu pisarza.      

        

1 komentarz:

  1. „ Byliśmy gepardami, lwami; ci co przyjdą po nas, będą szakalikami, hienami; ale my wszyscy gepardy, szakale i owce, będziemy w dalszym ciągu pewni, że jesteśmy solą ziemi.” - bezcenne motto.

    OdpowiedzUsuń