Kiedy ma się do czynienia z powieścią wybitną i
wyjątkową jak „Gepard” ( Il Gattopardo) Giuseppe Tomasiego di Lampedusy, to bez znaczenia
wydaje się opinia przeciętnego
czytelnika, za jakiego się uważam. Zachęcanie innych do przeczytania powieści, która wśród włoskich książek, liczbą wydań (łącznie z przekładami)
przewyższyła nawet Boską Komedię Dantego, wydaje się
zbędne.
Il Gattopardo należy do kanonu włoskiej klasyki, to powieść ponadczasowa, a doszukiwanie się słabych stron i uwagi krytyczne mogą być odebrane za zuchwalstwo, czy arogancję. Dzieło tak wielkiej miary zawsze jednak będzie dostarczać tematów do podjęcia dialogu, wymiany myśli czy zgłębienia poruszanych zagadnień.
Il Gattopardo należy do kanonu włoskiej klasyki, to powieść ponadczasowa, a doszukiwanie się słabych stron i uwagi krytyczne mogą być odebrane za zuchwalstwo, czy arogancję. Dzieło tak wielkiej miary zawsze jednak będzie dostarczać tematów do podjęcia dialogu, wymiany myśli czy zgłębienia poruszanych zagadnień.
źródło Giuseppe Tomasi Di Lampedusa
Bogate w
zdarzenia „życie powieści” to ciekawy materiał na oddzielną opowieść.
Pomysł napisania
powieści o Sycylii i pradziadku- księciu astronomie, narodził się dwadzieścia lat wcześniej, zanim w końcu pod
koniec życia Giuseppe Tomasi Lampedusa go zrealizował.
Lampedusa był postacią nietuzinkową, erudytą, wykładał literaturę francuską i angielską,
znał w oryginale większość dzieł literatury
europejskiej. Jednak pisanie odkrył dopiero pod koniec życia, jako głębokie i prawdziwe powołanie.
„Il Gattopardo” to jedyna jego powieść.
źródło San Pellegrino Terme
Iskrą zapalną do rozpoczęcia pisania powieści, było spotkanie Lampedusy ze słynnymi pisarzami na kongresie literackim w San Pellegrino Terme latem w 1954r.
Pisarz towarzyszył wówczas swojemu kuzynowi Lucci Picolo, który jechał odebrać nagrodę literacką za wiersze o Sycylii.
Lampedusa napisał książkę w przeciągu dwóch lat.
Pisanie stało się dla Lampedusy codziennym zajęciem, a zły stan zdrowia podpowiadał, aby nie zwlekać. Proces twórczy nie był jednak dla niego łatwy, zaczął przejawiać negatywne zmiany w zachowaniu, stał się wyniosły, niedostępny, szybko irytował się i okazywał swoją wyższość podkreślając arystokratyczne pochodzenie.Fascynował się pisarstwem Dickensa, Szekspira, Stendhala i Montaigne’a, pragnął pisać tak, jak jego mistrzowie pióra, jednak dręczyły go obawy, że nie sprosta pisarstwu, jakie chciałby prezentować. Spokój twórczy odnalazł dopiero, kiedy ustalił swój własny styl i ton pisarstwa.
Świat księcia Saliny
Swoją opowieść o Sycylii umieścił Lampedusa w okresie Risorgimento, walk pod przywództwem Garibaldiego o zjednoczenie się państwa Włoskiego. Stary porządek rzeczy zostaje zakłócony i odchodzi w zapomnienie arystokratyczny duch. Z tymi zmianami zmierza się Fabrizio Salina, główny bohater powieści. Książe wie, że nie da się odwrócić biegu zdarzeń, że jego świat odchodzi w przeszłość, godzi się z biegiem historii, komentuje go, choć sam nie uczestniczy w nim.
Giulio Fabrizio Tomasi - książę Lampedusy pierwowzorem księcia Saliny
Pierwowzorem księcia Saliny, był pradziadek pisarza Giulio Fabrizio Tomasi - książę Lampedusy. Cechy charakteru pradziadka: pogodny sceptycyzm, uszczypliwy sarkazm, pozorną nieczułość i wyzbytą ze złudzeń gorycz, pisarz chętnie przypisywał sobie;zależało mu na wiarygodności, pisał więc o rzeczach dobrze sobie znanych, sytuacjach zaobserwowanych, zdarzeniach dziejących się naprawdę, posiłkował się notatkami z dziennika swojego dziadka Giuseppe Tomasiego.
źródło Wydawnictwo Feltrinelli 1958r.
Pierwsza publikacja powieści ukazała się po śmierci Lampedusy w listopadzie 1958r.
Na początku wydawnictwa odmawiały publikacji, zarzucając powieści staroświecki ton i język, ponadto reakcyjność, szkalowanie bohaterskiej ojczyzny, niemoralność i pustkę duchową.
Sytuacja zmienia się, kiedy Giorgio Bassani, pisarz i jednocześnie redaktor mediolańskiego wydawnictwa Feltrinelli otrzymuje anonimową przesyłkę, zapoznaje z maszynopisem i zachwyca się powieścią.
Pierwsza publikacja powieści ukazuje się w listopadzie 1958r., niestety już po śmierci Lampedusy. W pół roku później „Gepard” otrzymuje najważniejszą we Włoszech literacką nagrodę Premio Strega. Potem szybko opublikowana zostaje w przekładzie francuskim, angielskim i wielu innych językach.
Polskie przekłady powieści
Pierwszy polski przekład Il Gattopardo, z tytułem
Lampart, został opublikowany w PIW- ie w 1962 roku, cztery lata po wydaniu
włoskim. Były liczne uwagi co do przekładu np. nie trzymanie się
oryginalnego stylu pisarza. Drugie wydanie z 1963
zostało poprawione, ale nadal nie oddawało znakomitego stylu Lampedusy.
Wydania włoskie
Podobnie było z wydaniami włoskimi powieści. Pierwsze, przygotowane do druku przez Giorgia Bassaniego, w parę lat później zakwestionowano. Wytykano wydawnictwu rozbieżności pomiędzy rękopisem, a maszynopisem. Wszystkie następne wydania zostały poprawione i opatrywane notatką, że są zgodne z rękopisem.
Nowe i pełne wydanie powieści opracowane przez Gioacchina Lanze Tomasiego- przybranego syna Lampedusy, ukazało się we Włoszech 2002 roku i zostało uzupełnione o aneks.
Nowa edycja powieści Lampedusy w Polsce
Wydanie Il
Gattopardo z 2002 roku doczekało się również polskiego przekładu
opracowanego przez Stanisława Kasprzysiaka. Nowa edycja powieści Lampedusy ukazała się nakładem wydawnictwa „Czuły Barbarzyńca” w 2009 roku pod bliższym oryginałowi tytułem „Gepard”.
Książka składa się z ośmiu części, treści poszczególnych części, aneksu, przypisów, posłowia, noty biograficznej i kalendarium.
Wiadomości o pisarzu i powstawaniu powieści zaczerpnęłam w dużej mierze z obszernie rozbudowanego posłowia książki.
Każda z części ukazuje ówczesną sytuację na Sycylii z innego punktu widzenia i stanowi całość samą w sobie. Akcja książki rozpoczyna się w 1860r., kiedy w Palermo lądują wojska Garibaldiego. Następnie przenosi się do letniej rezydencji Salinów w Donnafugacie.
Życie księcia Saliny i jego rodziny pokazane jest na tle toczących się przemian ustrojowych na
Sycylii. Zapoczątkowane w 1859r. zmiany polityczno - społeczne to początek
kształtowania się nowoczesnego państwa Włoskiego i jednocześnie koniec starego świata rządzonego przez panów
feudalnych. „Gepard” to powieść o przemijaniu w warstwie społeczno- obyczajowej oraz
wymiarze ludzkiego życia.
Refleksje księcia Saliny na temat
starzenia się, utraty sił żywotnych i nieuniknionej śmierci
to majstersztyk prozy nasyconej
tęsknotą, nostalgią, pozbawioną
złudzeń goryczą.
„Od wielu lat czuł, że nurt żywotności, wola istnienia, że wręcz życie, a nawet samo przywiązanie do życia wymyka się z niego powoli, lecz nieustannie, jak ziarenka piasku w klepsydrze, które opadają jedno po drugim, niespiesznie i nieprzerwanie…wystarczyło mu skupić na tym myśli, by zaraz usłyszeć szelest przesypujących się cicho ziarenek piasku, tych drobin czasu, które wymykały się z jego życia i na zawsze je porzucały; to odczucie nie brało się zresztą z jakiegoś wcześniejszego niedomagania, przeciwnie, nieuchwytna utrata sił żywotnych była świadectwem, a nawet, można by uznać, warunkiem poczucia życia.” *
* cytat z książki "Gepard" Giuseppe Tomasi Di Lampedusa
Z kart powieści odczytujemy przekonanie Lampedusy,
że nie wszystko jednak poddaje się upływającemu czasowi i nawet rewolucyjne zmiany nie są wstanie tego zmienić. Sycylijski krajobraz
wypalony słonecznym żarem przypomina, że
odwiecznym władcą jest tu „pogodne i nieubłagalne słońce”. To ono sprawia, że
„wszystkie zjawiska sycylijskie są zjawiskami sennymi, nawet te najbardziej
gwałtowne.” Odwieczna Sycylia pozostanie taka sama i nic nie
zmieni jej wyspiarskiej odrębności.
„Od wielu lat czuł, że nurt żywotności, wola istnienia, że wręcz życie, a nawet samo przywiązanie do życia wymyka się z niego powoli, lecz nieustannie, jak ziarenka piasku w klepsydrze, które opadają jedno po drugim, niespiesznie i nieprzerwanie…wystarczyło mu skupić na tym myśli, by zaraz usłyszeć szelest przesypujących się cicho ziarenek piasku, tych drobin czasu, które wymykały się z jego życia i na zawsze je porzucały; to odczucie nie brało się zresztą z jakiegoś wcześniejszego niedomagania, przeciwnie, nieuchwytna utrata sił żywotnych była świadectwem, a nawet, można by uznać, warunkiem poczucia życia.” *
* cytat z książki "Gepard" Giuseppe Tomasi Di Lampedusa
Niezmienne i wciąż takie samo, jak dawniej jest na Sycylii umiłowanie do dobrej kuchni. Przekonać się o
tym można we fragmentach opisujących
kolację w pałacu Salinów, czy na
balu u arystokratów. Opisy wypieków i delicji pobudzają kubki smakowe, aż ma
się ochotę ich skosztować.
„Olbrzymia baba, płowa jak końska sierść, góry Monte Bianco ośnieżone śmietaną, beignets Dauphine, które migdały upstrzyły na biało, a pistacje na zielono, wzgórza czekoladowych profiteroles, brunatne i tłuste jak ziemia na równinie Katanii, skąd w istocie zawiłymi meandrami tu przybyły, parfaits różowe, parfaits słomkowe, parfaits beżowe, które rozkruszały się z chrzęstem pod dzielącą je łopatką, przymilające się sterty kandyzowanych wiśni, kwaśne krążki żółtych ananasów i „triumf Łakomstwa” z matową zielenią mielonej pistacji, a też nieprzyzwoite „ciastko Dziewicy”.” *
* cytat z książki "Gepard" Giuseppe Tomasi Di Lampedusa
„Olbrzymia baba, płowa jak końska sierść, góry Monte Bianco ośnieżone śmietaną, beignets Dauphine, które migdały upstrzyły na biało, a pistacje na zielono, wzgórza czekoladowych profiteroles, brunatne i tłuste jak ziemia na równinie Katanii, skąd w istocie zawiłymi meandrami tu przybyły, parfaits różowe, parfaits słomkowe, parfaits beżowe, które rozkruszały się z chrzęstem pod dzielącą je łopatką, przymilające się sterty kandyzowanych wiśni, kwaśne krążki żółtych ananasów i „triumf Łakomstwa” z matową zielenią mielonej pistacji, a też nieprzyzwoite „ciastko Dziewicy”.” *
* cytat z książki "Gepard" Giuseppe Tomasi Di Lampedusa
( źródło) Gepard
Tytułowy gepard w powieści to odniesienie do rodowego znaku identyfikacyjnego książąt Salina.
Gepard, to również przez analogię, główny bohater książę Fabrizio Salina, który sam z nieukrywaną wyniosłością nazywa uprzywilejowany stan gepardami „ Byliśmy gepardami, lwami; ci co przyjdą po nas, będą szakalikami, hienami; ale my wszyscy gepardy, szakale i owce, będziemy w dalszym ciągu pewni, że jesteśmy solą ziemi.” *
*cytat z książki "Gepard" Giuseppe Tomasi Di Lampedusa
Powieść Lampedusy to nie tylko świetna powieść, ale niezastąpiony przewodnik po Sycylii.
Czytelnicy poszukujący śladów życia Lampedusy na Sycylii, odnajdą:
-resztki pałacu należącego do matki pisarza w Santa Margherita Belic (powieściowa Donnafugata),
-ruin rodzinnego pałacu w Palermo, zniszczonego przez wojska alianckie w 1943 roku
-kawiarnię Mazzara, w której w skryciu przed wszystkimi pisał swoją powieść
-Palme- miasto należące do rodu pisarza.
„ Byliśmy gepardami, lwami; ci co przyjdą po nas, będą szakalikami, hienami; ale my wszyscy gepardy, szakale i owce, będziemy w dalszym ciągu pewni, że jesteśmy solą ziemi.” - bezcenne motto.
OdpowiedzUsuń